Diagnostyka w pedagogice specjalnej

1. Rola diagnozy w projektowaniu działań rewalidacyjnych, wychowawczych i kompensacyjnych

Diagnoza w pedagogice specjalnej obejmuje dzieci o specyficznych trudnościach w rozwoju i codziennym funkcjonowaniu. W związku z tym, powinna być przeprowadzona wieloaspektowo, aby w pełni określić potrzeby dziecka, jego możliwości, ograniczenia, a na tej podstawie kierunki działań rewalidacyjnych oraz metody pracy zarówno w aspekcie edukacyjnym, jak i terapeutycznym. Dobrze przeprowadzona diagnoza daje możliwość przyjęcia odpowiedniej koncepcji edukacyjnej, z której wynikają cele oraz dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne. Pozwala uświadomić sobie konkretne zadania wynikające z potrzeb dziecka w odniesieniu do oferowanych form pomocy, a także tok metodologiczno-metodyczny, odpowiadający na pytania: kogo, po co i co diagnozujemy; z kim, jak i czym to robimy?

Diagnoza jest punktem wyjścia w odniesieniu do zaburzonych funkcji jednostki, daje wielospecjalistyczny i wielozakresowy charakter informacji o dziecku, jej rozwoju oraz funkcjonowaniu i integracjach w środowisku społecznym. Czynności diagnostyczne są podstawą procesu rewalidacji, które przenikają się z zadaniami terapeutycznymi. U podstaw dobrze przeprowadzonej diagnozy leży projektowanie, monitorowanie i ewaluacja działań rewalidacyjnych. W procesie diagnozy uczeń powinien być nie tylko zaklasyfikowany ze względu na swoje zaburzenie do odpowiedniej grupy wynikającej z orzecznictwa o potrzebie kształcenia specjalnego czy udzielenia odpowiedniej pomocy z zakresu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, ale przede wszystkim należy określić jego aktualne funkcjonowanie psychospołeczne, mocne strony oraz możliwości stymulujące, kompensacyjne i korekcyjne ucznia i jego najbliższego środowiska.

Diagnoza powinna być wieloaspektowa i wielofazowa, obejmować swym zasięgiem funkcjonowanie dziecka w naturalnym środowisku rodzinnym i szkolnym, przeprowadzona przez zespół specjalistów i nauczycieli pod kierownictwem pedagoga specjalnego.

2. Etapy dobrej diagnozy

Dobra diagnoza ma charakter dynamiczny i jest procesem, jej działania wyznaczają cele terapii, a ewaluacja postępów stanowi podstawę do podejmowania kolejnych ocen funkcjonowania dziecka. Diagnoza jest pozytywna, gdy wskazuje nie tylko na trudności, deficyty czy zaburzenia, ale w równej mierze na mocne strony, zasoby psychologiczne, zdolności i szczególne talenty dziecka.

Diagnozę przeprowadza zespół specjalistów (nauczyciel, logopeda, psycholog, pedagog specjalny) posiadających określone kwalifikacje. Osoba diagnosty, oprócz formalnych kwalifikacji zawodowych, powinna również posiadać tak zwane kompetencje miękkie: komunikatywność, umiejętność współpracy z innymi, kreatywność i innowacyjność w działaniu, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, a przede wszystkim nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem i jego rodzicami.

Diagnoza powinna być kompleksowa, czyli wykorzystywać zarówno wielość narzędzi, jak i prowadzenie jej przez wielu specjalistów. Język używany w procesie diagnozy powinien być zrozumiały zarówno dla dziecka, jak i jego rodziców.

Dobra diagnoza powinna mieć duże znaczenie dla rozwoju dziecka, czyli być jednocześnie programem terapii pozwalającym zobaczyć zarówno problemy, jak i zasoby dziecka oraz wyznaczać drogę nabywania kolejnych kompetencji. Diagnoza powinna na koniec zawierać przygotowanie zaleceń i wskazówek do udziału badanego w zajęciach terapeutycznych, rewalidacyjnych czy korekcyjno – kompensacyjnych.

Etapy diagnozy:

1. Dane o dziecku i jego środowisku rodzinnym i szkolnym.
2. Świadomość i prezentacja problemu:

• Obraz kliniczny (etiologia, symptomatologia, klasyfikacja, leczenie);
• Istota i swoistość zaburzenia (niesprawności) w psychopedagogicznym aspekcie.

3. Informacje z wieloaspektowej diagnozy psychopedagogicznej uzyskane z zastosowania określonych metod i narzędzi badawczych, z pierwszoplanowym opisem cech pozytywnych dziecka:

• Dane dotyczące sfery emocjonalno – motywacyjnej: temperament, potrzeby, motywacja, mechanizmy obronne, treść i znak przeżyć emocjonalnych;
• Dane dotyczące sfery instrumentalnej: procesy motoryczne, percepcyjne, intelektualne i wykonawcze;
• Dane dotyczące sfery społecznej: pełnienie przez dziecko ról społecznych – członka rodziny, grupy rówieśniczej, ucznia, itp.; styl życia.

4. Hipoteza diagnostyczna formułowana na podstawie punktów 1-3:

• Sformułowanie istoty zaburzenia (niepełnosprawności);
• Symptomy zaburzenia w przestrzeganej kolejności diagnozowanych wcześniej sfer i procesów;
• Uwarunkowania i skutki zaburzenia mające charakter pierwotny i wtórny oraz skutki danego stanu w wymiarze osobistym i społecznym.

5. Hipoteza prognostyczna:

• Rokowanie z uwzględnieniem możliwości rozwoju osobistego dziecka i warunków, w jakich jest i będzie realizowana rewalidacja.

6. Projekt programu rewalidacji:

• Kierunki, cele, konkretne zadania rewalidacji;
• Metody, formy i środki do pracy z dzieckiem oraz warunki;
• Kierunki i formy pracy z osobami zainteresowanymi, z określeniem sposobów wzajemnego przepływu informacji: kooperacja z psychologiem, logopedą, lekarzem, rehabilitantem, nauczycielem, kooperacja z rodzicami oraz inne kierunki współpracy, na przykład ze stowarzyszeniami, organizacjami pozarządowymi.

Etapy diagnozy podane za: red. M. Klaczak i P. Majewicz, Diagnoza i rewalidacja indywidualna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2006

Literatura:

• red. M. Klaczak i P. Majewicz, Diagnoza i rewalidacja indywidualna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2006
• red. K. Krakowiak Diagnoza specjalnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2017

Autorka: Monika Wesołowska – Czytelniczka Portalu