Epizody nocnego jedzenia są normalne w sytuacji, gdy np. pracujemy na nocną zmianę, jednak zawsze prowadzą do zaburzeń m.in. w funkcjonowaniu układu pokarmowego. Prawidłowy rytm okołodobowy odżywiania uwzględnia spożywanie posiłków w dzień, czyli w okresie największej aktywności, kiedy nasz organizm potrzebuje najwięcej energii. Nocą, gdy śpimy, nie potrzebujemy dostarczać do organizmu energii z produktów spożywczych, choć nadal organizm spala kalorie.
Zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome) częściej dotyczy osób otyłych. Niektóre badania potwierdziły związek NES oraz bulimii i chorobliwej otyłości. Ze względu na występujące objawy zespołu nocnego jedzenia jest on zaliczany do grupy zaburzeń odżywiania związanych ze snem. Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów i leczenia zespołu nocnego jedzenia, co pozwoli uniknąć powikłań związanych z tym zaburzeniem odżywiania.
Zaburzenia odżywiania: czym jest zespół jedzenia nocnego (NES)?
Zespół jedzenia nocnego po raz pierwszy został opisany w 1955 roku. Night eating syndrome występuje u 1,5% populacji ludzi dorosłych. Diagnozowany jest przede wszystkim u osób z otyłością. To zaburzenie odżywiania sprawia pewne trudności diagnostyczne, ponieważ wymaga różnicowania m.in. z podjadaniem na skutek przewlekłego stresu.
NES jest zaburzeniem odżywiania, które objawia się zmianą rytmu okołodobowego spożywania posiłków. W szczególności dotyczy osób z otyłością olbrzymią – szacuje się, że 8-42% ludzi chorobliwie otyłych cierpi z powodu tego zaburzenia odżywiania, co dodatkowo utrudnia leczenie, prowadząc do zwiększenia ryzyka przedwczesnego zgonu.
Zespół jedzenia nocnego powoduje m.in. zaburzenia snu i nadmierne łaknienie w godzinach wieczornych. Jedzenie w nocy ma charakter kompulsywny. Co ciekawe, wielu chorych rano nie pamięta nocnej wizyty w kuchni.
Zespół jedzenia nocnego diagnozowany jest na podstawie kilku kryteriów. Nie zawsze można ze 100% pewnością stwierdzić, że nocne podjadanie związane jest z NES – może wskazywać na inne, niespecyficzne zaburzenia odżywiania lub stany chorobowe.
Zespół jedzenia nocnego – kryteria diagnostyczne tego zaburzenia odżywiania
Syndrom nocnego jedzenia – kryteria NES:
1. Zwiększone spożycie pokarmów w nocy:
- ≥ 25% całkowitej energii dostarczane jest po posiłku wieczornym,
- przynajmniej 2 epizody na tydzień przebudzeń nocnych wiąże się z przyjmowaniem pożywienia.
2. Obraz kliniczny charakteryzują minimum 3 z wymienionych poniżej cech:
- pomijanie śniadań minimum 4 razy w tygodniu,
- nadmierny apetyt po kolacji, przed położeniem się do łóżka i w nocy,
- bezsenność i/lub inne zaburzenia snu minimum 4 razy w tygodniu,
- jedzenie w celu ułatwienia zaśnięcia – chorzy są przekonani, że jedzenie w nocy ułatwi im zasypianie,
- obniżenie nastroju bądź zdiagnozowana depresja – objawy nasilają się w godzinach wieczornych i w nocy.
3. Obawa przed wystąpieniem epizodów nadmiernego jedzenia w godzinach nocnych.
4. Zaburzenia kojarzą się ze zwiększonym rozdrażnieniem i trudnościami w funkcjonowaniu w życiu codziennym.
5. Wymienione zaburzenia trwają co najmniej 3 miesiące.
6. Wymienione zaburzenia nie są następstwem chorób, stosowanych leków, uzależnienia, a także innych zaburzeń psychicznych.
Nocne jedzenie posiłków, choć może wskazywać na zespół jedzenia nocnego, to nie zawsze jest z nim związane. Charakterystyczny dla tego zaburzenia jest związek z nadmierną masą ciała oraz występowaniem bezsenności (trudności w czasie snu).
Zespół jedzenia nocnego NES (night eating syndrome) – przyczyny zaburzenia
Nie wiadomo, co powoduje, że niektóre osoby odczuwają wzmożony apetyt w godzinach popołudniowych i wieczornych oraz objadają się w nocy. Różne badania dały sprzeczne wyniki. Niektóre z nich dowiodły związku pomiędzy NES i płcią męską, a inne w związku z płcią żeńską.
Wyodrębniono czynniki zwiększające ryzyko rozwoju zespołu nocnego jedzenia, do których zaliczamy m.in.:
- otyłość,
- bezsenność lub zaburzenia snu,
- zespół niespokojnych nóg,
- bezdech senny,
- zespół okresowych ruchów kończyn,
- przyjmowanie niektórych leków m.in. na bezsenność,
- długotrwałe stosowanie diet,
- zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu po odstawieniu substancji psychoaktywnych – nikotyny, alkoholu, kawy oraz opiatów.
Według koncepcji psychodynamicznych w przebiegu zespołu nocnego jedzenia dochodzi do zaburzenia oralnej fazy rozwojowej, której podstawą jest relacja między matką a dzieckiem. Pacjenci jedzą w nocy, zastępując w ten sposób marzenia, które budzą w nich silny, wewnętrzny opór. Model poznawczy zakłada, że kompulsywne jedzenie pozwala uniknąć doświadczania poczucia pustki lub nieudacznictwa.
Przeprowadzono badania, które wykazały, że zespół jedzenia nocnego może występować w postaci świadomej – pacjent zdaje sobie sprawę, że w nocy spożywa posiłki oraz w postaci, która objawia się jedzeniem w stanie lunatykowania.
Wśród pacjentów szukających specjalistycznej pomocy z powodu nocnego jedzenia jedynie 1-2% wypełnia kryteria diagnostyczne. Choć zespół jedzenia nocnego częściej dotyka osób z otyłością, to może również występować u osób szczupłych, u których NES ujawnia się zwykle w okresie wczesnej młodości. Nie wszystkie osoby, które spełniają kryteria diagnostyczne NES, cierpią z powodu otyłości – dotyczy to przede wszystkim osób z krajów śródziemnomorskich.
Częściej zespół jedzenia nocnego jest diagnozowany u osób z cukrzycą typu 2, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami snu, a także innymi zaburzeniami odżywiania.
Jakie objawy daje zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome, NES)?
Objawy zespołu jedzenia nocnego to m.in.:
- w godzinach porannych zachowania typowe dla anoreksji (poranny brak apetytu) – pomijanie śniadania i spożycie porannego posiłku po kilku godzinach od przebudzenia co najmniej 4 razy w tygodniu;
- jedzenie w ciągu nocy przede wszystkim produktów wysokokalorycznych;
- nadmierne łaknienie wieczorem;
- niska jakość snu – problemy z zasypianiem, częste wybudzanie się ze snu, bezsenność minimum 3 razy w tygodniu.
Objawy NES to również:
- wieczorny wzrost poziomu leptyny i poziomu kortyzolu oraz spadek poziomu melatoniny,
- nocne jedzenie pod wpływem negatywnych emocji,
- zaburzenia nastroju w ciągu dnia, pogorszenie funkcjonowania i stany depresyjne w godzinach wieczornych oraz w nocy
- częste wstawanie w nocy w celu zjedzenia posiłku,
- wewnętrzny przymus jedzenia w nocy,
- poczucie utraty kontroli i odczuwanie wstydu oraz poczucia winy z powodu nocnego jedzenia.
Leczenie zespołu jedzenia nocnego
W leczeniu NES stosowane są przede wszystkim leki przeciwdepresyjne oraz leki przeciwpadaczkowe. Chorzy powinni zostać skierowani do poradni leczenia zaburzeń snu. Leczenie farmakologiczne uzupełniają m.in.:
- techniki behawioralne,
- techniki relaksacyjne,
- edukacja żywieniowa.
Leczenie zespołu nocnego jedzenia, jak i wielu innych zaburzeń odżywiania, jest trudne. Niestety, jego efekty nie zawsze są zadowalające, bo na skuteczność leczenia wpływa nie tylko dobór terapii, ale także współpraca pacjenta ze specjalistami, którzy udzielają wsparcia osobie mającej trudności z nocnym jedzeniem.
Źródła: