Osobowość destrukcyjna: czym jest i jak z nią walczyć

Osobowość destrukcyjna jest bardzo złożonym pojęciem z zakresu psychologii. Jest częścią wielu innych zaburzeń, w tym narcyzmu, zaburzeń borderline, a także narcyzmu. Charakterystyczną cechą jest dążenie do niszczenia siebie i innych osób. Osoby, które mają cechy charakteru osobowości destrukcyjnej bardzo często wykazują brak empatii, manipulują innymi, są impulsywne oraz mają trudności w utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Jednak warto pamiętać też, iż osobowość destrukcyjna nie tylko ma wpływ na otoczenie, ale wiążą się z nią też poważne zagrożenia dla samej osoby, która te cechy wykazuje.

Dążenie do autodestrukcji jest jednym z najniebezpieczniejszych aspektów osobowości destrukcyjnej. Takie osoby bardzo często podejmują szkodliwe działania, które im zaszkodzą, narażają swoje zdrowie i życie. Może dochodzić do samookaleczeń, nadużywania substancji psychoaktywnych, mogą pojawić się choćby myśli i plany samobójcze – a to tylko część zachowań destrukcyjnych, które mogą wynikać z tego właśnie zaburzenia.

Czym jest osobowość destrukcyjna?

Osobowość destrukcyjna związana jest z innymi różnymi zaburzeniami osobowości. Cechy tej osobowości mogą wykazywać narcyzy, psychopaci czy osoby, które borykają się z zaburzeniem typu borderline. Brak poczucia winy, impulsywność, problemy w relacjach z innymi, brak empatii – to tylko część problemów, które generuje osobowość destrukcyjna.

Do osobowości destrukcyjnej zaliczana jest na przykład osobowość narcystyczna. Takie osoby mają bardzo silne przekonanie, iż są wyjątkowe i przeznaczone do wyższych celów. Dlatego bardzo często wyolbrzymiają swoje własne kompetencje, osiągnięcia i sukcesy. Mają ciągłą i ogromną potrzebę uwielbienia i uznania ze strony innych ludzi, bardzo często wymagają wręcz uwielbienia i uznawania ich wyjątkowego statusu. Mają bardzo kiepsko rozwiniętą empatię lub wręcz nie odczuwają jej wcale, są za to mocno skupieni na sobie, więc bardzo trudno im rozumieć innych czy choćby widzieć w nich ludzi ze swoimi własnymi pragnieniami, marzeniami i potrzebami. To wszystko prowadzi do wielu konfliktów, manipulacji innymi i niszczenia życia tym, którzy staną na drodze narcyza.

Cechy osobowości destrukcyjnej wykazują też psychopaci. Psychopaci bowiem charakteryzują się całkowitym brakiem empatii czy zdolnością do odczuwania uczuć wyższych. Psychopaci to zręczni manipulatorzy, którzy potrafią wykorzystywać słabości innych, byle tylko osiągnąć swój cel. Często są też bardzo impulsywni, skłonni do podejmowania ryzykownych działań i brakuje im wewnętrznych moralnych hamulców.

Także u osób z osobowością borderline można zobaczyć pewne cechy osobowości destrukcyjnej. Takie osoby są niestabilne emocjonalne, impulsywne i mają problemy w nawiązywaniu relacji międzyludzkich. Często doświadczają silnych wahań nastroju, mają też problemy z radzeniem sobie ze stresem w zdrowy sposób, co może takie osoby doprowadzić do skłonności autodestrukcyjnych – w tym samookaleczania się i myśli samobójczych.

Osoby z osobowością destrukcyjną z reguły nie zdają sobie sprawy z tego, iż ich zachowanie szkodzi im i innym osobom. Mają trudności z nawiązywaniem adekwatnych relacji, nie odczuwają też poczucia winy, co może przekładać się na wiele problemów w życiu prywatnym i zawodowym. Często zachowują się w sposób destrukcyjny, wywołując w ten sposób cierpienie u innych – wykorzystują innych, manipulują nimi czy też wykazują wręcz zachowania agresywne.

Warto zdawać sobie sprawę z tego, iż osobowość destrukcyjna może przyjmować różne oblicza u ludzi, dlatego każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia. Świadomość problemu jest bardzo ważne – w ten sposób można rozpoznać cechy osobowości destrukcyjnej i poszukać niezbędnej pomocy. A to może bardzo pomóc w poprawie jakości życia.

Dążenie do autodestrukcji

Osoby z osobowością destrukcyjną często dążą do niszczenia relacji i innych osób. Jednak ten typ osobowości może też manifestować się poprzez dążenie do własnej destrukcji. Osoby z tendencjami do autodestrukcji często angażują się w działania, które im zaszkodzą – negatywnie wpłyną na zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne.

Autodestrukcyjne zachowania mogą mieć najróżniejsze formy, w zależności od okoliczności i konkretnych cech danej osoby. Jednak wśród najczęstszych objawów można wymienić:

• Autoagresję – celowe zadawanie sobie ran, sprawianie sobie bólu to właśnie samookaleczanie. Osoba autoagresywna może się ciąć, uderzać, kaleczyć na wiele sposobów. To jedno z najczęstszych objawów autodestrukcji właśnie. Osoby, które się samookaleczają bardzo często mają wielkie trudności z radzeniem sobie z własnymi emocjami i próbują fizycznym bólem rozładować wewnętrzne napięcie i poradzić sobie z własnymi emocjami w ten sposób.
• Uzależnienia – osoby z osobowością destrukcyjną są w stanie sięgać po alkohol, narkotyki i inne substancje psychoaktywne po to, by w ten sposób starać się uciec od innych, poważnych problemów i napięcia psychicznego. Mogą uzależnić się też od hazardu, Internetu i rozwinąć wiele innych uzależnień behawioralnych. To pozornie pomaga im zlikwidować napięcie, ale na dłuższą metę powoduje szereg coraz poważniejszych problemów i pogłębia napięcie psychiczne.
• Myśli i plany samobójcze – osoby ze skłonnościami do autodestrukcji bardzo często mają myśli samobójcze, które mogą przerodzić się w realne plany i próby w najgorszym przypadku, co może skończyć się bardzo tragicznie
• Izolowanie się od ludzi – osoby ze skłonnościami do autodestrukcji często izolują się od ludzi, unikają ich i nie nawiązują żadnych relacji. To pogłębia ich poczucie beznadziei i samotności i może powodować zwiększanie poziomu stresu

Na rozwój zachowań autodestrukcyjnych może wpłynąć wiele różnych czynników. Osoby z osobowością destrukcyjną mogą cierpieć z powodu traumatycznych doświadczeń, borykać się z bardzo niską samooceną, mieć problemy w radzeniu sobie ze stresem oraz z brakiem wsparcia społecznego.

Osoby, które mają tendencje autodestrukcyjne potrzebują przede wszystkim zrozumienia, wsparcia i profesjonalnej pomocy. Często w takim przypadku stosowana jest psychoterapia, zwłaszcza ta w nurcie poznawczo-behawioralnym. Może ona pomóc w zrozumieniu skąd biorą się autodestrukcyjne zachowania i wypracowaniu lepszych, zdrowszych strategii radzenia sobie z trudnościami życiowymi, bez sięgania po samookaleczenie.

To bardzo ważne, by osoby ze skłonnościami do autodestrukcji otoczyć należytą opieką i wspierać w poszukiwaniu pomocy. Ważne jest też zwiększenie świadomości społeczeństwa w temacie problemów, które są związane z osobowością destrukcyjną i zachowaniami autodestrukcyjnymi. Dzięki odpowiedniemu wsparciu i leczeniu takie osoby mają szansę na to, by lepiej radzić sobie z własnymi emocjami i nauczyć się kierować swoim życiem w o wiele lepszy sposób.

Skąd bierze się osobowość destrukcyjna?

Osobowość destrukcyjna nie bierze się znikąd, naprawdę warto więc zrozumieć skąd mogą wypływać określone zachowania i jaka jest ich geneza. Czasami te problemy są tak głęboko ukryte, iż choćby osoba, której dotyczą nie zdaje sobie z nich sprawy. Na rozwój osobowości destrukcyjnej może wpłynąć wiele złożonych czynników, tak biologicznych, jak i psychospołecznych.

Istnieją dowody, które wskazują na to, iż pewne specyficzne czynniki biologiczne mogą przyczyniać się właśnie do rozwoju osobowości destrukcyjnej. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami wskazać można, iż pewne części mózgu i neurotransmitery, w tym dopamina i serotonina mają wpływ na regulowanie emocji i impulsywnych odruchów. Zaburzenia neurochemiczne mogą więc wpływać na trudności w kontrolowaniu agresji i impulsywność.

Duże znaczenie mają jednak czynniki psychospołeczne. Bowiem to właśnie środowisko, w którym dana osoba się wychowuje i przebywa, a także jej doświadczenia życiowe odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu osobowości i mogą doprowadzić właśnie do rozwoju osobowości destrukcyjnej. Osoby, które przeżyły traumy, były zaniedbywane w okresie dzieciństwa i napotykały na wiele trudności w tym okresie życia mogą rozwinąć w sobie negatywne mechanizmy obronne, by w ten sposób radzić sobie z trudnymi emocjami. Modele relacji, wszelkie wzorce interpersonalne, które nabywane są w dzieciństwie mają niebagatelny wpływ na to, w jaki sposób postrzegasz samego siebie i innych oraz na to, jak reagujesz w obliczu stresu i trudności życiowych.

Warto wiedzieć też, iż osoby z osobowością destrukcyjną bardzo często mają duże problemy z wyrażaniem i regulowaniem swoich emocji, a choćby z ich prawidłowym rozpoznawaniem. Nie potrafią więc sobie radzić z negatywnymi uczuciami – ze strachem, smutkiem, zazdrością, frustracją czy gniewem w zdrowy sposób, a to może prowadzić ich do wykazywania zachowań autodestrukcyjnych, by w ten sposób uciec od własnych emocji i wewnętrznego napięcia, które odczuwają w związku z nimi.

Stąd też bierze się ucieczka w nałogi, problemy z samooceną i wiele innych trudności, które, niestety, są codziennością osób, które mają osobowość destrukcyjną i wykazują skłonności do autodestrukcji. Rozumienie przyczyn ich postępowania jest bardzo ważne do zrozumienia osób, które potrzebują pomocy lub swojego własnego zachowania. To pomoże bowiem w otrzymaniu adekwatnej pomocy.

Leczenie osobowości destrukcyjnej

Leczenie osobowości destrukcyjnej to proces bardzo skomplikowany i długotrwały. Wymaga zaangażowania ze strony pacjenta i terapeuty. Osobowość destrukcyjna jest bowiem jednym z najbardziej wymagających zaburzeń osobowości, które ma ogromny wpływ na życie danej osoby i całego jej otoczenia. Podstawowym celem terapii jest pomoc pacjentowi tak, by umiał radzić sobie z poprawnym funkcjonowaniem w społeczeństwie, rozwinął w sobie zdrowe strategie postępowania i zamienił negatywne wzorce myślenia i postępowania na te akceptowane społecznie i o wiele zdrowsze.

Najczęściej stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna, która skupia się właśnie na identyfikowaniu i zmienianiu negatywnych wzorców, przekonań, zachowań i myśli. Terapeuci pracują wspólnie z pacjentem nad uświadomieniem mu negatywnych wzorców, które nim kierują, by potem uczyć pacjentów zdrowszych, lepszych strategii postępowania i podejmowania lepszych decyzji.

Często w procesie terapii wykorzystuje się również terapię grupową. Praca w grupie może być bowiem bardzo korzystna dla osób, które mają osobowość destrukcyjną. W bezpiecznych warunkach terapii grupowej osoby z osobowością destrukcyjną mogą dzielić się wzajemnymi doświadczeniami, znaleźć tak potrzebne wsparcie i zrozumienie oraz w końcu zrozumieć, iż nie są osamotnieni w swoich trudnościach. Mogą też uczyć się radzenia sobie z wyzwaniami od innych osób, które przechodziły przez to samo.

Stosowana bywa też terapia psychodynamiczna, która przede wszystkim koncentruje się na analizie źródeł i przyczyn zaburzenia, sięgając do czasów dzieciństwa i doświadczeń z tego etapu życia. Pacjent pracuje nad uświadomieniem sobie wypracowanych przez lata wzorców zachowań i mechanizmów obronnych, dzięki czemu może zrozumieć, dlaczego reaguje w określony sposób i zacząć zmieniać swoje zachowanie na lepsze.

W wielu przypadkach skuteczna okazuje się też terapia rodzinna, która pomaga przepracować problematyczne, niezdrowe wzorce relacji, które występują w danej rodzinie. Praca wspólnie z całą rodziną pomaga w zauważeniu i zrozumieniu szkodliwych wzorców komunikacji i zmianie ich na lepsze.

Najważniejsza jest jednak gotowość do pracy samego pacjenta z osobowością destrukcyjną. Silna motywacja wewnętrzna i chęć zmiany na lepsze jest tu kluczowa, by mieć szansę na osiągnięcie sukcesu. Terapia zaburzeń osobowości jest bowiem bardzo długotrwała i wymaga ogromnego nakładu pracy ze strony osoby, która pragnie się zmienić.

Duże znaczenie ma też wsparcie społeczne ze strony rodziny i przyjaciół. Wspieranie osoby zaburzonej w jej wysiłkach mogą dać jej siłę do zmian, pomóc zrozumieć szkodliwe wzorce zachowania i unikać ich również w przyszłości.