Sen w życiu nastolatka, cz. 2

Znaczenie i rola snu z punktu widzenia rozwoju nastolatka

Zmiany ukierunkowane są na zwiększenie jego wydajności, która wymaga szybkiego i sprawnego przesyłania informacji między komórkami nerwowymi. Przekłada się to na rozwijające się wśród nastolatków zdolności krytycznego myślenia, analizowania, wnioskowania, przewidywania konsekwencji, planowania. Zachodząca wówczas przebudowa mózgu polega m.in.na przycinaniu połączeń międzykomórkowych. Niepotrzebne połączenia są usuwane, a te, które do tej pory okazały się najbardziej potrzebne, a tym samym były najczęściej używane, stają się silniejsze. Dzięki temu sygnały dużo szybciej i efektywniej przebiegają między komórkami. Te gruntowne porządki zachodzą właśnie podczas głębokiego snu.

Sen a nauka

Sen pomaga w zapamiętywaniu informacji, co oznacza, iż nierozerwalnie wiąże się z procesem uczenia się. Nie tylko prawidłowy i nieprzerwany sen, ale i drzemki w ciągu dnia, jeżeli obejmują głęboki sen NREM, poprawiają zdolność zapamiętywania i przyswajania nowej wiedzy. Wynika to z przebiegu procesu konsolidowania wiedzy: nowo zdobyta wiedza w trakcie głębokiego snu zostaje poddana obróbce. Z magazynu pamięci krótkotrwałej – hipokampa – jest przeniesiona do pamięci długotrwałej w korze czołowej. Obróbka polega w pierwszej kolejności na selekcji i oddzieleniu informacji ważnych od nieistotnych i zespoleniu ich z dotychczasową wiedzą. Dlatego, nawiasem mówiąc, najlepiej zapamiętujemy te informacje, które możemy połączyć z tym, co już wiemy oraz te, które wzbudzają emocje, nadając im dodatkowego znaczenia. Zwiększa się dzięki temu prawdopodobieństwo, iż zostaną one zidentyfikowane jako „ważne” i trafią do magazynu pamięci długotrwałej. Innymi słowy, sen sprawia, iż pamięć podręczna zostaje opróżniona i tworzy miejsce do przyjmowania kolejnej porcji informacji (Walker, 2019).

Inną korzyścią poznawczą, którą odnosimy dzięki spaniu, jest wzrost kreatywności. Podczas marzeń sennych w fazie REM łączone są ze sobą najbardziej odległe informacje, tworząc niespotykane na jawie skojarzenia, co sprzyja odkrywaniu zaskakujących rozwiązań i twórczym pomysłom (Walker, 2019).

Sen a radzenie sobie z emocjami

Sen, a adekwatnie marzenia senne, odgrywa również rolę w regulacji emocji. Podczas marzeń sennych szczególnie aktywne są obszary mózgu odpowiedzialne za emocje i pamięć, w tym ciało migdałowate oraz hipokamp. Jednocześnie ustaje wydzielanie noradrenaliny – mózgowego odpowiednika adrenaliny – podstawowej substancji chemicznej dla przebiegu reakcji stresu. Oznacza to, iż choć w snach przetwarzane są i łączone ze sobą obrazy pochodzące z pamięci (tzw. okruchy dnia) i związane z nimi emocje, to dzieje się to w warunkach bezstresowych. Pozwala to na rozładowanie przykrych i trudnych emocji, zmniejszając związane z nimi pobudzenie (Walker, 2019). Proces ten działa jednak dwukierunkowo. Trudności młodzieży w radzeniu sobie z emocjami w trakcie dnia pogarszają jakość młodzieńczego snu, a tym samym mogą redukować jego terapeutyczne oddziaływanie (Tavernier i in., 2016).

Skutki niedoboru snu u nastolatków

Niedostateczna ilość snu u nastolatków wiąże się, jak ilustrują wyniki badań, z szeregiem negatywnych skutków. Jedno z badań zostało przeprowadzone na grupie 14–17-latków, którzy przez kilka dni z rzędu ograniczyli ilość swojego snu (do 6,5 godziny), oraz ich rodziców. Po przeprowadzonym eksperymencie młodzież oceniała siebie jako bardziej napiętą, wrogą, niespokojną, zdezorientowaną i zmęczoną. Rodzice z kolei odbierali swoje dzieci jako bardziej opozycyjne, drażliwe. Zauważyli też, iż gorzej radzącą sobie z emocjami (Baum i in., 2014). Inne badania potwierdzają, iż niewysypianie się młodych ludzi pociąga za sobą pogorszenie wyników w nauce, otyłość, która jest następstwem spożywania w walce ze zmęczeniem wysokoenergetycznego jedzenia, negatywny nastrój i zwiększoną drażliwość, zwiększone używanie substancji psychoaktywnych (w tym papierosów, marihuany i alkoholu), a choćby ryzyko urazów i śmierci (McKnight-Eily i in., 2011). Deprywacja snu prowadzić może również do zwiększenia ryzyka samobójstw i podejmowania prób samobójczych (Winsel i in., 2015).

Rodzice przy tym nie muszą zdawać sobie sprawy z tego, jak długo nastolatek faktycznie śpi. Na podstawie przeprowadzonych badań naukowcy doszli do wnioski, iż rodzice zwykle szacują, iż ich nastoletnie dziecko szybciej zasypia i dłużej śpi, niż ma to miejsce w rzeczywistości. W zależności od tego, czy dotyczy to dni nauki szkolnej czy dni wolnych, mogą się mylić w ocenie trwania snu dziecka od trzydziestu minut do półtorej godziny (Short i in., 2013).

Przytoczone wyniki badań dowodzą, jak złożonej w gruncie rzeczy konstelacji czynników biologicznych i społecznych podlega człowiek w okresie dorastania. Jedne nie mogą istnieć bez drugich, a ignorowanie choćby tak oczywistych spraw, jak prawidłowy i głęboki sen może prowadzić do poważnych zakłóceń w sferze biologicznej, psychologicznej i społecznej.