Trudności w diagnozie spektrum autyzmu w kontekście płci

Świadomość występowania spektrum autyzmu (ASD – autistic spectrum disorder) wśród dzieci i dorosłych jest zdecydowanie większa niż kiedyś. Dzieci z ASD uczęszczają nie tylko do przedszkoli czy szkół integracyjnych lub terapeutycznych. jeżeli Twoje dziecko chodzi do publicznej placówki, jest szansa, iż miało okazję spotkać się i bawić z dzieckiem z ASD. Uczymy się, my – dorośli i dzieci, jak różnorodni jesteśmy, poszerzając swój wachlarz umiejętności interpersonalnych. Tu w naszej głowie może pojawić się pytanie zabarwione zdziwieniem: zdobywanie nowych kompetencji społecznych dzięki osobom, które – jak kojarzymy – tych kompetencji mają mniej niż osoby neurotypowe?

Postaram odpowiedzieć się na to pytanie, ale najpierw przybliżymy sobie definicję zaburzeń ze spektrum autyzmu. Podstawę do ich zrozumienia daje nam klasyfikacja ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), która definiuje ich bazowe trudności:

• zaburzenia w inicjowaniu i podtrzymywaniu interakcji i komunikacji,
• powtarzalne i sztywne wzorce zachowań, zainteresowań, występowanie nietypowych czynności (wzmożona częstotliwość i/lub intensywność) w odniesieniu do wieku i kontekstu społeczno-kulturowego.

Kiedyś spektrum autyzmu łączono głównie z chłopcami. A czy dzisiejsze statystyki to potwierdzają? Stosunek chłopców do dziewczynek, spełniających kryteria ASD szacowano na 4:1, choć nowsze analizy potwierdzają, iż jest raczej bliższy 3:1, jednocześnie wskazując, iż ryzyko nieotrzymania diagnozy, mimo spełniania kryteriów, jest większe u dziewczynek.

Jedną z przyczyn takiego stanu może być fakt, iż dziewczynki lepiej maskują swoje objawy. Maskowanie jest strategią, mającą na celu ukrycie pewnych deficytów w relacjach interpersonalnych. Może polegać na naśladowaniu zachowań i dopasowywaniu swoich zainteresowań do innych, dostosowywaniu komunikacji niewerbalnej (np. podtrzymywaniu kontaktu wzrokowego), które jednocześnie wiąże się z zużywaniem dużych pokładów energii. Takie ciągłe bycie w gotowości i analizowanie zachowań społecznych może wpływać na ogólne samopoczucie. Po kontaktach z innymi może pojawiać się np. poczucie zmęczenia, przebodźcowania, rozdrażnienia.

Dlatego w procesie diagnozy analizujemy nie tylko zachowanie. Jest ono objawem, które w przypadku szczególnie dziewczynek i kobiet może prowadzić do błędnych wniosków. Trzeba pamiętać, iż w spektrum autyzmu najważniejsze jest nie zachowanie, a sposób postrzegania rzeczywistości. Nie jest tajemnicą, iż wobec dziewczynek kierowane są inne wymagania niż wobec chłopców. Bardziej się dba o ich rozwój emocjonalny, częściej zachęca się je do współpracy i zabaw w udawanie (zabawa w rodzinę, szkołę, zabawa maskotkami, lalkami itd.), wzmacnia się ich motywację do utrzymywania kontaktów z innymi. Takie działania zwiększają zdolności w zakresie funkcjonowania społecznego, a trudności z komunikowaniem społecznym często postrzegane są jako nieśmiałość. Wspomniane powyżej czynniki mogą się przyczyniać do rzadziej stawianych diagnoz, bo zachowania te nie wzbudzają podejrzeń wśród rodziny czy nauczycieli. A czy jest zatem sens stawiania diagnozy, jeżeli dziecko tak dobrze sobie radzi?

Jeśli dotyczy to dziecka z ASD to „dobre radzenie” często wymaga od niego dużego poświęcenia. Może nie rozumieć, dlaczego w pewnych sytuacjach czuje tak, a nie inaczej; dlaczego czuje się różne od innych; a – zwłaszcza kiedy jest starsze – dlaczego czuje się takie zmęczone, kiedy przecież „nic takiego nie robiło” (a spędziło 7 godzin w szkole, na głośnych przerwach, rozmawiało albo słyszało sporo rozmów, zmieniało klasę, w której są zajęcia kilka razy). Odpowiednio przeprowadzona diagnoza funkcjonalna znajduje najważniejsze trudności, które są podstawą do dalszej pracy, co w efekcie ma przynieść ulgę przede wszystkim osobie doświadczającej trudności.

A jak zwiększyć swoją czujność w przypadku dziewczynek z podejrzeniem spektrum autyzmu, czyli na co warto zwrócić uwagę?

Po pierwsze, jeżeli jesteś rodzicem i masz pewne wątpliwości odnośnie do objawów czy rozwoju dziecka nie obawiaj się skontaktować ze specjalistą – on jest od tego, żeby Cię wysłuchać i przeprowadzić diagnozę. jeżeli były wcześniej przeprowadzone badania, które wykluczyły autyzm, to nie jest to wystarczająca przesłanka, by badań nie powtórzyć, w szczególności, jeżeli pojawiły się nowe wyzwania rozwojowe.

Po drugie, zastanów się, czy zauważasz:

• trudności dziecka w kontaktach z rówieśnikami, rozumieniu zasad interakcji;
• trudności w rozpoczynaniu i podtrzymywaniu interakcji, utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, gestykulacji;
• okresy gorszego funkcjonowania po interakcjach z innymi,
• specjalne zainteresowania (nie zawsze muszą być nietypowe) czy sztywne wzorce zachowań,
• nasilone przywiązanie do rutyny, zasad;
• fobia społeczna lub niechęć chodzenia do przedszkola/szkoły.

Powyższe kwestie to kilka obszarów, które mogą wzbudzić naszą czujność i pomóc zdecydować się na sięgnięcie po poradę – zwłaszcza, jeżeli są to aspekty utrudniające dziecku funkcjonowanie. Nie wszystko wskazane musi być widoczne dla rodzica i nie wszystkie wyżej wymienione zachowania muszą wskazywać na spektrum autyzmu. Warto natomiast rozwiać swoje wątpliwości u specjalisty.

W celu poszerzenia tematu zachęcam również do odsłuchania podcastu nagranego przez Strefę Psyche Uniwersytetu SWPS: Spektrum autyzmu u dziewczynek i u kobiet – Renata Sikorska, Joanna Flis

Artykuły na temat spektrum autyzmu:

• Opis zaburzeń ze spektrum autyzmu i możliwości terapii
  Zaburzenia ze spektrum autyzmu (w tym Zespół Aspergera)
• Polecana literatura
  Książki które pomogą Ci zrozumieć spektrum autyzmu
• 10 zasad gwarantujących wystąpienie zachowań trudnych i jak sobie z nimi radzić
  10 dróg do niezrozumienia dziecka
• Nowe podejście do spektrum autyzmu
  Autyzm bez barier nowe podejście do zaburzeń ze spektrum autyzmu
• Autyzm w pytaniach i odpowiedziach
  Autyzm w pytaniach i odpowiedziach

W naszym Centrum realizujemy:

• diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
• diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
• Trening Umiejętności Społecznych
• Socjoterapia
• Trening Zastępowania Agresji
• Trening Umiejętności Wychowawczych

autor artykułu: Dominika Kuloza

bibliografia:

• Artykuł przygotowany w oparciu o materiały szkoleniowe 2.02.2023 Różnorodne spektrum autyzmu – Marta Cieśla [http://szkolenia.regulatio.pl]
• Loomes, R., Hull, L., & Mandy, W. P. L. (2017). What is the male-to-female ratio in autism spectrum disorder? A systematic review and meta-analysis. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 56(6), 466-474.