Zaburzenia integracji sensorycznej – problem naszych dzieci

Na co dzień nie zastanawiamy się nad tym, jak nasz mózg przetwarza informacje, które docierają do naszych zmysłów. Po prostu patrzymy, słyszymy, czujemy i dotykamy. Okazuje się jednak, iż choćby z tak na pierwszy rzut oka oczywistymi dla nas procesami może wiązać się pewien problem.

Zaburzenia integracji sensorycznej (ZIS) to termin opisujący trudności w przetwarzaniu informacji sensorycznych przez mózg. Dla wielu osób jest to pojęcie obce, ale dla tych dotkniętych ZIS jest to wyzwanie, z którym muszą one mierzyć się codziennie. Dlatego w dzisiejszym artykule omówię – na Wasze życzenie z komentarzy z wcześniejszych artykułów – kto jest najbardziej narażony na zaburzenia integracji sensorycznej, jakie są ich objawy, jak rozpoznać je u dziecka oraz jak zapewnić mu konieczne wsparcie i pomoc.

Zaburzenia integracji sensorycznej – u kogo występują?

Integracja sensoryczna to proces przetwarzania wrażeń zmysłowych docierających do naszego organizmu i integrowanie ich w układzie nerwowym tak, by mogły być wykorzystane do powstania adekwatnych reakcji. Jest to proces, w którym człowiek – a w szczególności dziecko – uczy się przetwarzać prawidłowo bodźce. Maluch kształtuje w ten sposób zdolność do integrowania się ze światem zewnętrznym, aby skutecznie w nim funkcjonować.

Czasem jednak zdarza się, iż układ nerwowy nie integruje bodźców w prawidłowy sposób. Wtedy mówimy zaburzeniach integracji sensorycznej. ZIS może dotykać osoby w różnym wieku, jednak najczęściej diagnozuje się je u dzieci. Często zdarza się, iż dzieci z autyzmem, ADHD, zespołem Aspergera, a także te urodzone przedwcześnie lub te z opóźnionym rozwojem mowy mogą mieć trudności z integracją sensoryczną. W dużym stopniu tłumaczy to trudności, których doświadczają właśnie te osoby. Dziecko na przykład z autyzmem lub zespołem Aspergera, będzie reagować na konkretne sytuacje w nieadaptacyjny sposób, co jest wynikiem właśnie nieprawidłowego przetwarzania bodźców.

Niektóre badania sugerują również, iż genetyka może odgrywać kluczową rolę w predyspozycji do zaburzeń integracji sensorycznej. Osobiście znam osoby dorosłe, które zmagają się ze spektrum autyzmu, gdzie ich dzieci także zmagają się z podobnym problemem. Trudno mówić tutaj o zbiegu okoliczności, więc wydaje się potwierdzać iż geny odgrywają kluczową rolę w występowaniu zaburzeń integracji sensorycznej.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej

Objawy ZIS mogą być różnorodne i obejmować różne zmysły oraz obszary życia dziecka. Niektóre z najczęstszych objawów to:

• Problemy z koordynacją ruchową
• Nadmierna wrażliwość lub brak wrażliwości na konkretne bodźce (na przykład dotyk, smak, zapach, dźwięk czy światło)
• Trudności w koncentracji i utrzymywaniu uwagi
• Agresywne lub impulsywne zachowania

Osoba o prawidłowej integracji sensorycznej nie ma problemu na przykład z odnalezieniem czegoś w głębokiej torbie albo w ciemnym pomieszczeniu (integracja dotykowo-kinestetyczna) czy z wyobrażeniem sobie źródła nadawanego dźwięku (integracja wzrokowo-słuchowa). Dla osoby o zaburzonej integracji sensorycznej może to być już niemałe wyzwanie.

Ponadto jednym z objawów zaburzeń integracji sensorycznej jest agresja i impulsywność ze strony dziecka (na przykład dziecko walczy podczas zakładania koszulki rano). Jest to wyraźny sygnał wysyłany przez dziecko, które łatwo irytuje się w nieadekwatny sposób właśnie przez problemy z funkcjonowaniem układu nerwowego. Inny problem to koordynacja wzrokowo-ruchowa, która przejawia się tym, iż dziecko w wieku 8-10 lat nie potrafi podrzucać i odbijać piłki. Niestety, dla rodzica, przez brak wystarczającej świadomości na ten temat, czasem nie jest to sygnał ostrzegawczy, iż coś może być nie w porządku, bo odbiera te sytuacje jako zwyczajną impulsywność dziecka lub jego niezdarność.

Problemy mogą dotykać także koordynacji (to tak zwana dyspraksja), która przejawiać może się w taki sposób, iż dziecko nie potrafi skoordynować ruchów rąk i nóg, aby wejść po drabince. Jeszcze innym objawem są problemy związane z koncentracją uwagi – dziecko w szkole możeh otrzymywać niskie oceny, ponieważ nie potrafi skoncentrować się na tym, co mówi nauczyciel i pomimo dobrych intencji, jego większą uwagę przykuwają rzeczy nieistotne, jak na przykład przelatująca przez klasę mucha.

Zrozumienie integracji sensorycznej wiąże się więc ze zrozumieniem tego, jak funkcjonuje nasz mózg i układ nerwowy. Uczymy się przez zmysły, bo to one są naszymi głównymi receptorami, dzięki których odbieramy bodźce ze świata zewnętrznego. o ile odbieranie i przetwarzanie informacji ze zmysłów nie przebiega w prawidłowy sposób, cały nasz rozwój ulega zaburzeniu. Dla człowieka dorosłego, jedzenie jest normalną czynnością zaspokajającą głód. Dla niemowlęcia natomiast jest to czynność rozwijająca jego smak, dotyk, zapach, z mięśniami ustno-twarzowymi włącznie, które są później ważne dla prawidłowego rozwoju mowy. Dlatego zrozumienie mechanizmów rozwojowych dziecka jest ważnym elementem w psychoedukacji na temat ZIS.

Kiedy podejrzewać dziecko o zaburzenia integracji sensorycznej?

Podejrzenie ZIS może pojawić się, gdy dziecko demonstruje częste i trudne do zrozumienia zachowania, które wydają się związane z reakcjami na bodźce sensoryczne. jeżeli dziecko nie radzi sobie z codziennymi sytuacjami, takimi jak jedzenie, ubieranie się, czy uczestnictwo w zajęciach szkolnych, zdecydowanie należy skonsultować się z specjalistą.

Generalnie im szybciej zdiagnozujemy ZIS, tym szybciej możemy wprowadzić odpowiednią strategię korygującą, która w jak najmniejszym stopniu wpłynie na dalszy rozwój naszego potomstwa. W diagnostyce psychologicznej zaburzenia integracji sensorycznej są definiowane jako tak zwane zaburzenia samoregulacji.

Według klasyfikacji DC: 0-3R, czyli zestawienia zagrożeń rozwojowych, które mogą pojawić się do 3 roku życia, jedną z kategorii są właśnie zaburzenia związane z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, które dzieli się na trzy podtypy¹. Są to:

1. Obniżona wrażliwość na bodźce – dzieci takie sprawiają wrażenie mało zainteresowanych otoczeniem i niereagujących na bodźce i te dzieci wymagają silnej stymulacji, aby bodźce zostały wykryte przez system nerwowy.
2. Podwyższona wrażliwość na bodźce – takie dzieci łatwo ulegają przebodźcowaniu i przeciążeniu układu nerwowego, ponieważ zbyt silnie reaguje on choćby na słabe bodźce. Dzieci takie mogą przejawiać też agresję, która jest wynikiem przeładowania bodźcami, co z kolei może prowadzić choćby do zaburzeń lękowych i depresji w późniejszym wieku, dlatego ważne jest aby zapewnić im spokój i pomagać w wyciszaniu się.
3. Typ związany z poszukiwaniem stymulacji sensorycznej – dzieci takie wymagają wysokiej intensywności bodźców, a także częstości i czasu trwania stymulacji. Dzieci te często wykazują się bardzo dużą ruchliwością, aby zaspokoić stałą potrzebę stymulacji.

Kiedy podejrzewać dziecko o zaburzenia integracji sensorycznej?

Przede wszystkim chcę podkreślić, iż nie każde agresywne zachowanie czy nie każdy problem z koncentracją musi wynikać z zaburzenia integracji sensorycznej. Przyczyn może być wiele, natomiast warto obserwować swoje dziecko, aby sprawdzić, czy jego problemy nie są przypadkiem związane z bodźcami zewnętrznymi.

Nasze podejrzenia w kierunku ZIS mogą pojawić się, kiedy nasze dziecko demonstruje częste i trudne do zrozumienia zachowania, które wydają się być związane z reakcjami na bodźce sensoryczne. jeżeli nasza pociecha nie radzi sobie z codziennymi sytuacjami, takimi jak jedzenie, ubieranie się czy uczestnictwo w zajęciach szkolnych, choćby nie warto, a już należy skonsultować się ze specjalistą.

Zaburzenia integracji sensorycznej mogą przejawiać się zarówno poprzez obniżoną jak i podwyższoną wrażliwość na bodźce zewnętrzne, jednak w każdym przypadku to właśnie one są kluczowym czynnikiem wpływającym na zachowanie dziecka. Dlatego to właśnie te zachowania powinny być dla nas lampką ostrzegawczą, iż coś może być nie w porządku i należy jak najszybciej zweryfikować ich znaczenie u odpowiedniego specjalisty.

Kiedy należy udać się z dzieckiem do psychologa?

Kiedy podejrzewamy, iż nasze dziecko może mieć zaburzenia integracji sensorycznej, warto udać się do psychologa jak najwcześniej. Czas jest w tym wypadku bardzo ważny, ponieważ im wcześniej zdiagnozujemy ZIS, tym szybciej wdrożymy też odpowiednią terapię, która pomoże nam zminimalizować jego skutki dla rozwoju dziecka.

Psycholog dziecięcy do którego udajemy się po pomoc, powinien mieć wiedzę i przede wszystkim narzędzia diagnostyczne do sprawdzenia, czy nie mamy do czynienia z zaburzeniem integracji sensorycznej. Dlatego jeszcze przed umówieniem się na wizytę warto sprawdzić, czy psycholog dziecięcy do którego się udajemy, na pewno diagnozuje pod kątem ZIS.

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami integracji sensorycznej?

Istnieje wiele strategii i technik, które mogą pomóc dziecku z ZIS i które w skuteczny sposób pomagają poprawić przebieg rozwoju dziecka.

Przede wszystkim psycholog wdroży terapię sensoryczną (zarówno w gabinecie, jak i ćwiczenia do domu), która wykorzystuje specjalne ćwiczenia i narzędzia do regulacji sensorycznej. o ile trudności naszego dziecka wiążą się z obniżoną wrażliwością na bodźce, będą to ćwiczenia pomagające w intensywny sposób stymulować układ nerwowy, aby wykrył on bodźce i je zarejestrował. o ile zaś nasze dziecko charakteryzuje podwyższona wrażliwość na bodźce, to będą to z kolei ćwiczenia pomagające wyciszyć układ nerwowy, aby zmniejszyć intensywność bodźców. Rodzic najprawdopodobniej otrzyma też zalecenia i instrukcje do stosowania w domu, jak zachowywać się i jak dostarczać organizmowi bodźce, aby nie przeładowywały one układu nerwowego, a co za tym idzie, nie powodowały agresji czy impulsywności.

Ponadto bardzo ważne jest, aby zapewnić dziecku spokojne otoczenie, zrozumienie oraz wsparcie emocjonalne. To jest w zasadzie najważniejszy element terapii, ponieważ bez niego, nie ma mowy o sukcesie terapii. Dziecko, które nie odczuwa wsparcia, nie będzie we adekwatny sposób korzystać z terapii i stosować się do zaleceń terapeutycznych.

Kluczowa jest także ścisła kooperacja z terapeutą zajmującym się ZIS oraz z nauczycielami. To w przedszkolu lub w szkole dziecko spędza znaczącą część dnia i o ile tam nie będzie otrzymywać adekwatnego wsparcia, cała terapia domowa także nie ma większego sensu. Będziemy wtedy zwalczać objawy przeciążenia bodźcami, zamiast wprowadzać dziecko w terapeutyczne środowisko, w którym może ono uczyć swoje zmysły prawidłowego odbierania bodźców.

Podsumowując warto pamiętać, iż o ile podejrzewasz, iż Twoje dziecko może mieć ZIS, nie wahaj się poszukać pomocy u specjalisty i działać proaktywnie, aby zapewnić mu odpowiednią opiekę i wsparcie, ponieważ tylko to pomoże mu w poradzeniu sobie z jego trudnościami. Zaburzenia integracji sensorycznej mają znaczący wpływ na życie dziecka i jego rodziny, jednak zrozumienie go, okazanie mu wsparcia i przede wszystkim wprowadzenie adekwatnej terapii w każdym obszarze jego życia, pomoże mu osiągnąć jego pełny potencjał i żyć pełnią życia.